ASES INTERNATIONAL JOURNAL OF CULTURE, ART AND LITERATURE (ISSN: 3023-5480)

MÜƏYYƏN ŞƏXSLİ CÜMLƏLƏRDƏ STRUKTUR-SEMANTİK GENİŞLƏNMƏ

2024-07-15T11:08:01+03:00

Müəyyən şəxsli cümlələrdə subyekt (mübtəda) və subyektsizlik (mübtədasızlıq) variantları mövcuddur:
a) Sən təəssübkeşsən
b) Təəssübkeşsən
İkinci dərəcəli üzvlər vasitəsilə müəyyən şəxsli cümlələrin struktur-semantik tərkibində genişlənmə baş verir. Başqa sözlə, müəyyən şəxsli cümlələrdə həm struktur, həm də semantik diapazon həcm etibarilə genişlənir.
Məsələn: a) Sən həmişə təəssübkeşsən; b) Hamıya qarşı çox təəssübkeşsən.
Bu tip cümlələrin mövcud struktur komponentlərini, yəni faktik quruluşunu nəzərə alaraq, geniş müəyyən şəxsli cümlələr adlandırmaq daha məqsədəuyğun sayılır.
Subyekti xəbərdəki şəxs sonluğuna görə müəyyən edilən geniş müəyyən şəxsli cümlə konstruksiyasına canlı danışdıqda (nitqdə) olduğu kimi yazılı abidələrimizin dilində də kifayət qədər rast gəlmək mümkündür.

Məsələn:
Hərzə-mərzə söyləmə, mərə itim kafir!
Altıma Al ayğırım, nə bəzənməzsən (Dədə Qorqud).
Fikrimizcə, bu cür konstruksiyalı cümlə tiplərini struktur-semantik əhatəsinə görə təktərkibli müəyyən şəxsli geniş cümlə termini ilə şərh etsək daha düzgün olar.
Cüttərkibli cümlə konstruksiyasının təkamülü prosesində semosintaktik dəyişmə nəticəsində mübtəda mövqeyində dayanan söz atılır. Məsələn:
Bəri gəlgil, başım bəxti, evim təxti!
Qurulu yaya bənzər çatma qaşlum! (Dədə Qorqud)
Qeyd etdiyimiz kimi, cüttərkibli cümlə konstruksiyasının bu modeli müxtəsər sadə cümlə dinamikasının ən yüksək təkamül dövrüdür. Belə tipli cümlələr real obyektiv münasibətlərin məzmunundan asılı olaraq ünsiyyətin tələbatını subyektin göstərdiyimiz ifadə tərzi ilə ödəyir.
Müşahidələr göstərir ki, Azərbaycan dilinin hər hansı sinxron mərhələsində həm mürəkkəb cümlə strukturları, həm də həmin strukturlar ardıcıl olaraq semosintaktik deformasiyaya məruz iki proses eyni koordinativ mərhələyə təsadüf edir.
Gər sənincün qılmayam çak, ey buti-nazikbədən,
Görüm olsun, ol qəba əynimdə pürahən kəfən.
Həbibi

İran Sinemasında Türk Sinema Kimliği

2024-04-27T11:22:35+03:00

Özet

Son yıllarda İran'da Azerbaycan Türkçesi ile yapılan filmlerin sayısı artmaktadır; bu konu İran sineması ile ilgili literatürde çeşitli tartışmalara yol açmış ve birçok soruyu gündeme getirmiştir. Dolayısıyla dil meselesinin yanı sıra, kimlik, etnisite, milliyet ve sinemasal ifade alanlarına da başvurabiliriz. Belirtildiği gibi bu hareket net bir kimliği olan “Türk Sineması Hareketi” adını kullanabilir mi? Bu tür eserlerin İran'daki sinemanın özü ile ilişkisi nedir? Bu akışın ana göstergeleri nelerdir? Ve son olarak, bu olgunun estetik, sosyal, tarihsel ve politik nedenleri nelerdir? Bu makale, İran sinemasının son 10 yılında üretilen eserlere farklı boyutlardan betimsel-analitik bir yöntemle ve istatistiklerden yararlanarak bakmaya ve sorulan sorulara net cevaplar bulmaya çalışmaktadır. Bu araştırmanın teorisi, Henri Tajfel’in[1] sosyal kimlik teorisinden türetilmiştir. Araştırmanın amacı İran sinemasında başlayan akımı Türk sineması başlığı altında doğru bir şekilde ortaya koymaktır.

[1] (1919-1982) Polonyalı sosyal psikolog

QƏLB ŞAİRİNİN MƏHƏBBƏT FƏLSƏFƏSİ

2024-07-15T11:23:38+03:00

Məqalədə “qəlb şairi” (Gibb) kimi tanınan M.Füzulinin məhəbbət fəlsəfəsindən və onun əsas mahiyyətinidən söhbət açılır. Göstərilir ki, sənətkarın həcmcə geniş olan bədii irsinin mühüm bir qismini məhəbbət mövzulu əsərləri təşkil edir. Onun məhəbbət fəlsəfəsi isə özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir. Bu mövzuda qələmə alınmış əsərləri, əsasən, iki xətt üzrə qruplaşdırmaq olar: dünyəvi məhəbbətə, yəni məcazi eşqə həsr olunmuş nümunələr; İlahi məhəbbətə, yəni həqiqi eşqə dair nümunələr. Şairin məhəbbət fəlsəfəsi daha çox onun qəzəllərində və “Leyli və Məcnun” poemasında öz bədii ifadəsini tapır. Sənətkarın yaradıcılığındakı məhəbbət mövzulu poeziya nümunələrinin çoxu öz qaynağını sufizm təriqətinin “vəhdəti-vücud” fəlsəfəsindən alır. Başqa sözlə, ilahi eşqə söykənir. Füzuliyə görə əsl məhəbbət ilahi varlığa olan məhəbbətdir. İnsan maddi aləmdəki varlıqları, o cümlədən də öz həmcinsi olan insanı ilahi aləmin, yəni vəhdət aləminin bir zərrəsi kimi sevməlidir. Şairin inancına görə maddi aləmdəki bütün varlıqlar, o cümlədən inasan ilahi aləmdən ayrılımış və maddi aləmə düşmüş bir zərrədir. İnsan ruhuna Tanrı tərəfindən vücud sevgisi verildiyi üçün lazım olan məqamda o, ilahi aləmdən ayrılıb yaşadığımız dünyaya enir və cismlə, maddi bədənlə birləşir, surət, şəkil alır. Ancaq bü dünya onun üçün əzab, məşəqqət diyarına, “ayrılıq gecəsinə” (“şəbi-hicran”a) çevrilir. Ona görə də yenidən öz əslinə qayıtmaq həvəsi, arzusu və eşqi ilə çırpınır. Yəni insanı yaşadan və ilahi aləmə məxsus olan ruhun varlığında ayrılıb gəldiyi ilkin aləmə qarşı sonsuz məhəbbət hissi yaranır. Ona görə də o, yenidən əbədi olan vəhdət aləminə, xoşbəxtlik diyarına qayıtmaq istəyir. Bir sözlə, Füzuli eşq yolunu (“təriqi-eşq”i) Allaha qovuşmaq istəyində yeganə vasitə kimi dərk və təbliğ edir. Bu məsələ filosof sənətkarın eşq fəlsəfəsinin əsas mahiyyətini təşkil edir. Şairin fəlsəfi yozumunda o da xüsusi olaraq vurğulanır ki, bu ali həqiqəti qəflət əhli, cahillər, nadanlar yox, yalnız ariflər, batini gözü açıq olanlar, kamillər anlaya bilərlər. Məqalədə deyilən bu məsələlər, onun fəlsəfi mahiyyəti şairin yaradıcılığından verilən konkret misallar əsasında şərh edilir

BÖYÜK MÜTƏFƏKKİR VƏ DEMOKRAT M.F.AXUNDOVUN YARADICILIĞININ AZƏRBAYCAN REALİST ƏDƏBİYYATINDAKI ROLU

2024-07-15T10:56:07+03:00

M.İbrahimov 1962-ci ildə yazdığı “Xalq üçün döyünən ürək” adlı məqaləsində M.F.Axundovla bağlı görüşlərini genişləndirərək onu materialist filosof, ateist, Azərbaycanda materialist estetikanın banisi, realist və demokratik ədəbiyyatın mühüm nəzəri qanunlarını hazırlayan şəxs kimi təqdim edir.M.İbrahimov görkəmli dramaturqun 1850-1855-ci illər arasında yazdığı altı komediyada ictimai zülmə, orta əsr həyat tərzinə kəskin nifrəti müxtəlif obrazlar vasitəsilə bildirdiyini qeyd edir. M.İbrahimov M.F.Axundov yaradıcılığında ictimai çağırışın olduğunu və bu çağırışın xalqın oyanmasında mühüm rol oynadığını qeyd edir. Lakin M.İbrahimov M.F.Axundovu yalnız çağırışçı kimi qələmə vermir, onu həm də xalqları zülm, gerilik və cəhalətdən qurtulmaq yolunda birlik ideyasını ortaya atan demokrat, maarifçi-realist sənətkar hesab edir.

GELİNLİKTE MODÜLER TASARIMLARININ GERÇEKLEŞTİRİLMESİ

2024-04-17T08:44:33+03:00

Bu araştırmanın amacı modüler olarak kullanılabilecek gelinlikteki giysi parçalarını birkaç pozisyonda değiştirmek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda H.A.Yesevi üniversitesi, Moda Tasarım bölümünde, eğitim alan 3-sınıf öğrencilerinin modüler tasarım konusunda yaratıcılıkları ortaya konulmuştur. Tasarımlar 1/3 ölçekteki minyatür mankende gerçekleştirilmiştir. Gerçekleştirilen tasarımlar sonucunda; öğrencilerin arasında en çok modüler gelinlik tasarımı üreten öğrencilerin çalışmaları seçilerek araştırmaya konu olmuştur. Deneyimsel ve uygulamaya dayalı olarak analiz edilen bu araştırma için temel bir elbise formu geliştirmek, üzerine monte edilebilir ya da takılabilir minimum olarak 3; maksimum olarak 5 adet modüler gelinlik tasarlamak amaçlanmıştır. Araştırma sonucunda öğrencilerin 5 adet modüler gelinlikten fazla model geliştirdikleri fotoğraflarla görselleştirilmiştir ve araştırmanın bulgular kısmında sunularak önemini arttırmıştır.

MƏCBURİ KÖÇKÜNLƏRİN TƏHSİL PROBLEMLƏRİNİN HƏLLİNDƏ ULU ÖNDƏR HEYDƏR ƏLİYEVİN ROLU

2024-07-15T11:53:58+03:00

Ulu öndər Heydər Əliyev müdrik və cəsarətli siyasi xadim, ölkəsinin və xalqının güclü vətənpərvəri, lideridir. O, həyatını və bütün fəaliyyətini xalqına həsr edib. Ümummilli lider hakimiyyəti dövründə daim xalqının yanında olub və onun taleyüklü məsələlərinin həllini öz üzərinə götürüb.
Heydər Əliyevin genişmiqyaslı dövlət idarəçiliyində elm və təhsil siyasəti mühüm yer tutub. u sahənin inkişafına böyük qayğı və həssaslıqla yanaşıb. Onun təhsil siyasəti milli mənafelər üzərindən qurularaq cəmiyyətimizin davamlı və dayanaqlı inkişafına xidmət edib. Təsadüfi deyil ki, Ümummilli lider hakimiyyətdə olduğu illərdə ölkədə təhsil islahatları aparılmasının zəruriliyini qeyd etmiş, hər bir inkişafın elm və təhsildən asılı olduğunu xüsusi vurğulamışdır. Böyük dövlət xadiminin bu prinsipi Azərbaycanda təhsil siyasətinin əsas qayəsini təşkil edib. Onun təhsilə verdiyi qiymət fəaliyyəti boyunca hiss olunurdu.